How does Urban environment evolve in Azerbaijan?/Azərbaycanda şəhər mühiti necə inkişaf edir?

According to the United Nations, it is projected that by the year 2050, approximately 70% of the global populace will be residing in urban localities. This will raise concerns regarding the sustainability of urban areas. Azerbaijan is a nation experiencing population growth and is deemed particularly vulnerable to the effects of climate change. Meantime, cities in Azerbaijan have sustainability, inclusivity, and accessibility challenges.

Observation and practice show that, in cities other than capital city of Baku, there is a notable absence of accessible routes for trolleys and wheelchairs, which hinders certain group of people to have easy access to the amenities and services, subsequently impeding their social involvement.  For instance, cities’ not being walking friendly, adversely affects the well-being of the elderly. Being threatened by high speed and disregard for the pedestrians limits their social interaction. Therefore, lack of accessibility creates absence of inclusivity. Meanwhile, (non)walkability is not only sole challenge on regards to accessibility and inclusivity, the inadequate design of green public spaces, notably parks, also warrants attention. It’s crystal clear that there is no future of urban areas without greenery and  in this regard, several noteworthy aspects emerge. First and foremost, number of public parks are limited, this is especially challenging for the cities which does not have a forest in the proximity. Lack of parks and their small size usually led to overcrowd during pick hours. Another challenge is their design – relics of mundane soviet style design is still valid, which makes them less attractive. Cities have a similar park design across the country, pertaining limited plant species and unremarkable layouts. Curtailment of urban sustainability and inclusivity is due to lack of transparency in budget spending of municipal governments, limited interest of local governance to sustainable urban design, narrow public participation in the urban design process.

Subsequent challenge is (non)walkability: low-developed public transport, non-existent biking lines, narrow pedestrian paths. Without question, these gaps partly contribute to social, economic, environmental and many other similar issues. Amidst of citizens’ concentration in a capital city, as Baku is continuously getting populated, designing proper urban planning, building and developing public transport system is getting harder and harder. Of course, setting up modern urban transport grid is not impossible job, but will require investment and political will.

One of the terms looked at in urban studies is residential satisfaction. It includes both internal housing satisfaction and external neighbourhood impact which has an influence on a macro level to society and individuals. Residential satisfaction is reflected in individuals’ physical and mental health, however there is a lack of the data on it in Azerbaijan, presumably the number would be much lower if data were collected. It is also one of the less emphasized concepts in urban studies in Azerbaijan.

Another concept used in urban studies is Commonality, by Pierre Rosanvallon. It is ‘a social condition for strengthening bonds in the community and democracy’[1], in another way ‘social dimension of citizenship’. He says that urban areas are fragmented with ‘enclaves, isolated settlements, unwarranted privatization’ which raises more inequality. In this case one of the embraced concepts should be commonality, which entails participation, mutual understanding and sharing/circuit.

Global Covenant of Mayors for Climate & Energy (GCoM) is the union of cities, together with their local governments aiming to combat climate change and to achieve lower emissions. 9 cities in Azerbaijan are part of GCoM as of July, 2023, which is far behind from Georgia, 26 and Armenia, 29. Also quality wise there is lack of concrete action plan, data per city and name of the city mayors, the latter is applicable with an exception of Khirdalan and Icherisheher*[2]. Systematic work is needed to develop urban action plan per city in Azerbaijan.

So how we can make cities in Azerbaijan more livable? What are the main missing points? Are we on the way towards to sustainable urban transitions? In Stockholm Environment Institute’s (SEI) Urban Sustainability Metrics there are more than three hundred indicators to measure urban sustainability and liveability. In ideal societies these indicators comprehensively are being applied and studied throughout the urban development process.

Lucky news is that most cities in Azerbaijan aren’t heavily industrialized, therefore sustainable urban transition process can be less resource intensive.  In the meantime, bad news is that ubiquitously the urban planning process over the time was carried out unsystematic and sporadic.  The share of public spaces, parks is uneven in comparison residential areas in terms of their size and availability of green areas.

The following suggestions are put forward for initial contemplation:

• Citizen participation is necessary to address challenges. Firstly, participation of citizens unions should be fostered in decision-making, urban planning process. Secondly, educational activities on various related settings should be organized for the local residents for the further awareness and engagement.
•  Urban planning must be approached systematically, incorporating sustainability policies and nature-based solutions at the core, spanning various spatial and administrative levels.
• Revamping public transportation services, including cycling lanes, in alignment with modern global benchmarks should be implemented across all regions.
•  Local governing authorities and municipalities should exhibit transparency in their operations, being receptive to critique, recommendations, and opportunities for enhancement.
•   Investment for R&D is needed and with the outcomes being put into practice to facilitate the advancement of sustainability transitions.

In conclusion, addressing the challenges of urbanization demands a comprehensive and multi-faceted approach. The deficiencies in accessibility, both in terms of physical infrastructure and the design of public spaces, need to be rectified to ensure inclusivity for all members of the community.

*This piece is based on observations, personal experience, feedback of residents.

Pictures are taken in 2022, Salyan, access to the full photo album - https://beecoblogger.blogspot.com/2022/04/photo-travel-to-salyan-town-in.html 

---

[1] The Society of Equals, Pierre Rosanvallon

[2] Somehow Icherisheher is only included part of the capital city, Baku is excluded from the program

----------------------------------

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin təxminən 70%-nin şəhər yerlərində yaşayacağı proqnozlaşdırılır. Bu, şəhər ərazilərinin davamlılığı ilə bağlı narahatlıqları artıracaq. Azərbaycan əhali artımını yaşayan bir ölkədir və iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə qarşı xüsusilə həssas hesab olunur. Bu və ya oxşar səbəblərdən Azərbaycan şəhərlərinin davamlılıq, inklüzivlik və əlçatanlıq problemləri var.

Müşahidələr və təcrübələr göstərir ki, paytaxt Bakı şəhərindən başqa şəhərlərdə də əlil arabaları və əlil arabaları üçün əlçatan marşrutların nəzərəçarpacaq dərəcədə olmaması müəyyən qrup insanların  xidmətlərdən rahat istifadəsinə və hərəkətinə mane olur, nəticədə onların sosial fəallığına süni maneə yaranır. Məsələn, şəhərlərdə rahat gəzmək üçün əngəllərin olması yaşlıların rifahına mənfi təsir göstərir. Misal üçün maşınlarda sürət və piyadalara etinasızlıq təhlükəsi onların sosial qarşılıqlı əlaqəsini məhdudlaşdırır. Beləliklə, əlçatanlığın olmaması inklüzivliyin yoxluğunu yaradır. Eyni zamanda, gəzmək üçün maneələrin olması əlçatanlıq və inklüzivlik baxımından yeganə problem deyil, yaşıl ictimai yerlərin, xüsusən də parkların qeyri-adekvat dizaynı da diqqəti cəlb edir. Aydındır ki, yaşıllıqsız şəhər ərazilərinin gələcəyi yoxdur və bu baxımdan bir sıra məqamlar ortaya çıxır. İlk növbədə, ictimai parkların sayı məhduddur, bu, xüsusilə yaxınlıqda meşə olmayan şəhərlər üçün çətin olur. Parkların olmaması və onların kiçik olması adətən pik saatlarda izdihamın yaranmasına səbəb olur Digər bir problem onların dizaynıdır -  sovet üslubunun dizayn qalıqları hələ də qüvvədədir, bu da onları daha az cəlbedici edir. Şəhərlər məhdud bitki növlərinə malik olması ölkə daxilində olan parklarda oxşarlıq təşkil edir. Şəhər davamlılığının və inklüzivliyin məhdudlaşdırılması bələdiyyələrin büdcə xərcləmələrində şəffaflığın olmaması, yerli idarəetmənin dayanıqlı şəhər dizaynına marağının məhdud olması, şəhərsalma prosesində ictimaiyyətin məhdud iştirakı ilə bağlıdır.

Sonrakı problem gəzməyin məhdud olmasıdır: aşağı inkişaf etmiş ictimai nəqliyyat, mövcud olmayan velosiped xətləri, dar piyada yolları. Şübhəsiz ki, bu boşluqlar qismən sosial, iqtisadi, ekoloji və bir çox digər oxşar problemlərə də töhvə gətirir. Vətəndaşların paytaxtda cəmləşdiyi bir şəraitdə, Bakının durmadan məskunlaşdığı bir vaxtda, düzgün şəhərsalma layihələndirilməsi, ictimai nəqliyyat sisteminin qurulması və inkişafı getdikcə çətinləşir. Təbii ki, müasir şəhər nəqliyyat şəbəkəsinin yaradılması qeyri-mümkün iş deyil, yalnız yüksək investisiya və siyasi iradə tələb edəcəkdir.

Şəhər araşdırmalarında baxılan terminlərdən biri yaşayış məmnunluğudur. Bu, həm daxili mənzil məmnuniyyətini, həm də cəmiyyətə və fərdlərə makro səviyyədə təsir göstərən xarici qonşuluq təsirini əhatə edir. Yaşayış məmnunluğu insanların fiziki və psixi sağlamlığında özünü göstərir, lakin Azərbaycanda bununla bağlı məlumat azdır, ehtimal ki, məlumat toplansaydı, bu rəqəm xeyli az olardı. Bu, həm də Azərbaycanda şəhərşünaslıqda daha az vurğulanan anlayışlardan biridir.

Şəhərşünaslıqda istifadə olunan başqa bir anlayış Pierre Rosanvallon tərəfindən Ümumilikdir. Bu, “icma və demokratiyada əlaqələri gücləndirmək üçün sosial şərtdir”[1], başqa bir şəkildə “vətəndaşlığın sosial ölçüsüdür”. O deyir ki, şəhər əraziləri “anklavlar, təcrid olunmuş yaşayış məntəqələri, əsassız özəlləşdirmə” ilə parçalanıb və bu, daha çox bərabərsizliyə səbəb olur. Bu halda qəbul edilən anlayışlardan biri iştirak, qarşılıqlı anlaşma və paylaşma/dövrəni nəzərdə tutan ümumilik olmalıdır.

İqlim və Enerji üzrə Bələdiyyə Başçılarının Qlobal Razılaşması (GCoM) iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq və daha aşağı emissiyalara nail olmaq məqsədi daşıyan yerli hökumətlərlə birlikdə şəhərlərin birliyidir. 2023-cü ilin iyul ayına olan məlumata görə, Azərbaycanın 9 şəhəri GCoM-un bir hissəsidir ki, bu da regional ölkələr arasında xeyli geridə olduğumuzu göstərir: Gürcüstanda 26 şəhərdən və Ermənistanda 29.  Həmçinin keyfiyyət baxımından konkret fəaliyyət planı, şəhər üzrə məlumatlar və şəhər merlərinin adları yoxdur. Xırdalan və İçərişəhər istisna olmaqla*[2] tətbiq edilir. Azərbaycanda hər bir şəhər üzrə şəhərsalma üzrə fəaliyyət planının hazırlanması üçün sistemli iş lazımdır.

Bəs biz Azərbaycanın şəhərlərini necə daha yaşayışa, iqlim dəyişikliyinə daha yaxşı uyğunlaşdıra bilərik? Əsas çatışmayan məqamlar hansılardır? Davamlı şəhər keçidlərinə doğru gedirikmi? Stokholm Ətraf Mühit İnstitutunun (SEI) Şəhər Davamlılığı Metriklərində şəhərin davamlılığını və yaşayış qabiliyyətini ölçmək üçün üç yüzdən çox göstərici var. İdeal cəmiyyətlərdə bu göstəricilər şəhərsalma prosesində hərtərəfli tətbiq edilir və öyrənilir.

Şanslı xəbər ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın əksər şəhərləri güclü sənayeləşməmişdir, buna görə də davamlı şəhərə keçid prosesi daha az resurs tələb edə bilər. Bu arada, pis xəbər odur ki, hər yerdə şəhərsalma prosesi zamanla sistemsiz və sporadik həyata keçirilirdi. Yaşayış sahələri ilə müqayisədə ictimai yerlərin, parkların payı onların ölçüsünə və yaşıllıq sahəsinin mövcudluğuna görə qeyri-bərabərdir.

İlkin düşünmə üçün aşağıdakı təkliflər irəli sürülür:

• Problemləri həll etmək üçün vətəndaşların iştirakı zəruridir. Birincisi, qərarların qəbulunda, şəhərsalma prosesində vətəndaş birliklərinin iştirakı gücləndirilməlidir. İkincisi, yerli sakinlərin daha çox məlumatlandırılması və cəlb edilməsi üçün müxtəlif əlaqəli şəraitlərdə maarifləndirici tədbirlər təşkil edilməlidir.

• Müxtəlif məkan və inzibati səviyyələri əhatə edən əsasda davamlılıq siyasətləri və təbiətə əsaslanan həlləri özündə birləşdirərək şəhər planlaşdırmasına sistematik yanaşmaq lazımdır.

• İctimai nəqliyyat xidmətlərinin, o cümlədən velosiped zolaqlarının müasir qlobal meyarlara uyğun olaraq yenidən qurulması bütün regionlarda dəyişikliklər həyata keçirilməlidir.

• Yerli idarəetmə orqanları və bələdiyyələr öz fəaliyyətlərində şəffaflıq nümayiş etdirməli, tənqidləri, tövsiyələri və təkmilləşdirmə imkanlarını qəbul etməlidirlər.

• T&İ üçün investisiya lazımdır və davamlılıq keçidlərinin irəliləyişini asanlaşdırmaq üçün nəticələr tətbiq edilir.

Nəticə olaraq, urbanizasiya problemlərinin həlli hərtərəfli və çoxşaxəli yanaşma tələb edir. İcmanın bütün üzvləri üçün inklüzivliyi təmin etmək üçün həm fiziki infrastruktur, həm də ictimai yerlərin dizaynı baxımından çatışmazlıqlar aradan qaldırılmalıdır.

.